Orzeczenia o niepełnosprawności w okresie epidemii

Epidemia koronawirusa spowodowała faktyczne unieruchomienie działalności znacznej części instytucji państwowych i samorządowych, a w tym całkowite wstrzymanie funkcjonowania zespołów orzekających o stopniu niepełnosprawności, jak też orzecznictwa zusowskiego.

W efekcie u znacznej części pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne może powstać problem z dokumentowaniem niepełnosprawności pracowników, co ma istotne znaczenie szczególnie  w kontekście ubiegania się o dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych, ale też utrzymania odpowiednich wskaźników zatrudnienia tych osób, chociażby na potrzeby utrzymania statusu zakładu pracy chronionej, zwolnienia z wpłat na PFRON lub wystawiania ulg we wpłatach na PFRON.

Przepisy tzw. tarczy antykryzysowej uwzględniły częściowo sytuację faktyczną spowodowaną przerwą w działalności orzecznictwa poprzez przedłużenie ważności części orzeczeń, ale niestety regulacja ta nie obejmuje wszystkich przypadków związanych z utratą ważności orzeczeń, które mogą wystąpić u pracodawców.

Zaczynając od kwestii, które ustawodawca uregulował, w pierwszej kolejności należy wspomnieć orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, których ważność upływa w terminie od dnia wejścia w życie specustawy, czyli od dnia 8 marca 2020 r. W tym przypadku orzeczenie zachowuje ważność jeszcze przez 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, jednak nie dłużej niż do dnia wydania nowego orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Zatem orzeczenia, których ważność upływa w okresie stanu epidemii (lub stanu zagrożenia epidemicznego), począwszy od 8 marca 2020 r., automatycznie zachowują swoją ważność przez kolejnych 60 dni poczynając od dnia, w którym stan epidemii (lub zagrożenia epidemicznego) został odwołany. Pracodawca traktuje te orzeczenia jako ważne, bez konieczności wykonywania dodatkowych czynności, co oznacza, że może ubiegać się o dofinansowanie do wynagrodzenia tych osób, jak też wliczać te osoby do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Ponieważ mowa jest tu o zachowaniu ważności orzeczenia, nie powinno budzić wątpliwości, że również schorzenie szczególne wykazane na tym orzeczeniu także uprawnia pracodawcę do uznawania pracownika za posiadającego to schorzenie, w kontekście dofinansowań do wynagrodzeń czy też ulg we wpłatach na PFRON.

Drugi rodzaj orzeczeń objętych regulacją to orzeczenia, których ważność upłynęła w terminie do 90 dni przed dniem wejścia w życie ustawy, a zatem 90 dni przed 8 marca 2020 r., czyli w okresie od 9 grudnia do 7 marca 2020 r. Te orzeczenia również zachowują ważność, ale pod warunkiem złożenia w tym terminie kolejnego wniosku o wydanie orzeczenia przez osobę niepełnosprawną. Ważność tych orzeczeń została ustalona na 60 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, jednak nie dłużej niż do dnia wydania nowego orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. W tym przypadku dodatkowym warunkiem uznania ważności orzeczenia jest konieczność złożenia przez osobę niepełnosprawną wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia w okresie od 9 grudnia 2019 r. do 7 marca 2020 r. Ze względów dowodowych wskazane jest aby osoba niepełnosprawna przedstawiła pracodawcy potwierdzenie złożenia wniosku do zespołu orzekającego, a w razie braku takiego potwierdzenia przynajmniej uzyskanie oświadczenia od pracownika o złożeniu takiego wniosku.

Kolejnym rodzajem orzeczeń zawartych w powyższej regulacji są orzeczenia o częściowej niezdolności do pracy, całkowitej niezdolności do pracy, całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji oraz o niezdolności do samodzielnej egzystencji. W tym przypadku ustawodawca uznał, że jeśli ważność tych orzeczeń upływa w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii albo w okresie 30 dni następujących po ich odwołaniu, to orzeczenie zachowuje ważność przez okres kolejnych 3 miesięcy od dnia upływu terminu jego ważności. Warunkiem zachowania ważności jest jednak również złożenie wniosku o ustalenie uprawnień do świadczenia na dalszy okres przed upływem terminu ważności tego orzeczenia.  Stan zagrożenia epidemią został w Polsce wprowadzony rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dniem  13 marca 2020 r., a stan epidemii z dniem 20 marca 2020 r. A więc powyższy przepis będzie miał zastosowanie do orzeczeń, których ważność upływała nie wcześniej niż 13 marca 2020 r.

Powołane przepisy pomijają niestety przypadki, gdy ważność orzeczeń kończyła się przed 9 grudnia 2019 r., a wniosek o wydanie kolejnego orzeczenia nie został jeszcze rozpatrzony. W tym przypadku ważność orzeczeń nie została przedłużona, chociaż istnieje znaczna liczba orzeczeń ważnych do 9 grudnia 2019 r., gdzie zespoły orzekające nie zdążyły wydać nowych orzeczeń i ze względu na obecną sytuację prędko ich nie wydadzą. W efekcie osoby, których dotyczy powyższa sytuacja należy traktować jako pełnosprawne. Nie jest też zrozumiałe wprowadzenie tak istotnych rozróżnień w zakresie traktowania poszczególnych orzeczeń, ale przynajmniej częściowo pracodawcy nie zostaną pozbawieni swoich uprawnień związanych z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych.